In de stad wonen heeft zo zijn voor- en nadelen. Vaak ontbreekt het groene aspect. Maar er zijn tal van manieren om dit wel te realiseren, zoals deze groene oase in stadscentrum Breda, op de uitbouw van een winkel aan de druk bezochte Grote Markt. Tekstschrijver en fotograaf Emiel van den Berg schrijft hier een artikel over voor het blad De Tuin in vier seizoenen.
"Een daktuin vraagt om een specifieke aanpak. Het gewicht is uiteraard het belangrijkste aspect, maar ook de windgevoeligheid van planten is iets om op te letten; tuinen op hoogte vangen relatief veel wind. Daarnaast is de watervoorziening belangrijk, aangezien de planten nooit heel diep kunnen wortelen. Dat betekent gelijktijdig dat bemesting jaarlijks aandacht vraagt. Ondanks al deze aandachtspunten blijkt er vaak meer mogelijk dan wordt gedacht. Met deze circa 400 m2 daktuin bewijst Van Helvoirt Groenprojecten dat met tuinieren op de eerste verdieping prachtige resultaten te behalen zijn.
Veel kleur
De eigenaresse van de toekomstige tuin wilde graag een groene daktuin met veel kleur, liefst in de vorm van traditionele borders met vaste planten. De hiervoor benodigde hoeveelheid grond bleek te zwaar voor de dakconstructie, haar wens moest dus worden bijgesteld. Om toch hoogteverschillen met beplanting te krijgen, kwam er een ondergrond van trapsgewijs gestapelde EPS-platen, piepschuim in de volksmond. ‘Platen van 3 centimeter dik die zich makkelijk laten vormen. Door verschillende lagen op elkaar te leggen, ontstonden golvende plantvakken met voldoende kieren die nodig zijn voor een goede waterafvoer.’ De EPS-platen kwamen op zogeheten drainagebanen te liggen. Deze waterdoorlatende platen, mét waterreservoir, hebben holle ruimtes aan de onderzijde waardoor overtollig water ook hier weer eenvoudig kan wegvloeien. Belangrijk om overgewicht tijdens een hevige regenperiode tegen te gaan.
Laten we beginnen bij de berekening van het toegestane gewicht. Daarvoor deed ontwerper Joppe van der Horst, het nodige onderzoekswerk. Als eerste werden bouwtekeningen opgevraagd in de hoop daarop ook constructieberekeningen te vinden. ‘Die laatste ontbraken helaas, maar we hadden wel constructietekeningen die al snel uitwezen dat het gewicht van de daktuin gelimiteerd was.’ Om zeker te zijn van de mogelijkheden, werd vervolgens gekeken naar de huidige opbouw. Daaruit bleek dat het dak op zware kolommen rust. ‘Vanuit de bestaande constructie konden we terugrekenen wat het uiteindelijke gewicht van de daktuin mocht worden.’
De eigenaresse van de toekomstige tuin wilde graag een groene daktuin met veel kleur, liefst in de vorm van traditionele borders met vaste planten. De hiervoor benodigde hoeveelheid grond bleek te zwaar voor de dakconstructie, haar wens moest dus worden bijgesteld. Om toch hoogteverschillen met beplanting te krijgen, kwam er een ondergrond van trapsgewijs gestapelde EPS-platen, piepschuim in de volksmond. ‘Platen van 3 centimeter dik die zich makkelijk laten vormen. Door verschillende lagen op elkaar te leggen, ontstonden golvende plantvakken met voldoende kieren die nodig zijn voor een goede waterafvoer.’ De EPS-platen kwamen op zogeheten drainagebanen te liggen. Deze waterdoorlatende platen, mét waterreservoir, hebben holle ruimtes aan de onderzijde waardoor overtollig water ook hier weer eenvoudig kan wegvloeien. Belangrijk om overgewicht tijdens een hevige regenperiode tegen te gaan.
Sedummatten
Sedum werd aangebracht in de vorm van matten, opgebouwd met een mix aan soorten. Kant-en-klaar gekweekt en speciaal op verzoek van de tuineigenaresse samengesteld zonder geelbloeiers. Wel zijn het stuk voor stuk soorten die droogte weerstaan. Zo groeien er onder andere de vroeg in de zomer bloeiende witte S. album ‘Coral Carpet’ (met blad dat in de winter roodachtig verkleurt) en de zomerbloeiende roze S. spurium met de cultivar ‘Purperteppich’, die roodachtig blad heeft. ‘Het is een mix in bloem- en bladkleuren. Ook de bloeiperiodes wisselen, samen met het wintergroene blad speelt deze bodembedekking daardoor jaarrond een belangrijke rol.’ Sedum is een ideale plant voor daktuinen, maar vraagt zeker wat aandacht. ‘Bemesting is nodig om de planten goed op kleur te houden. We gebruiken langwerkende meststoffen van Ecostyle, Myco-Sedum. Dat is een duurzaam product, daar hechten we waarde aan.’ Ook vochtgebrek is een aandachtspunt. ‘Bij teveel droogte kleuren de bladeren vaalrood.’
De sedummatten liggen op de laagste plekken, op een dunne laag substraat, ook weer om het gewicht zoveel mogelijk te beperken. In de hogere plantdelen groeien vaste planten als Salvia nemorosa ‘Ost-Friesland’, Echinacea pur- purea ‘Magnus’ en enkele grassen. Tussendoor schieten de hoge bloemstengels van Verbena bonariensis de lucht in. Voor heesters en bomen was er weinig ruimte. ‘Een boom met kluit en wortels weegt al gauw circa 600-700 kilo.’ De meest opvallende heester is een Cornus florida in een platte schaal. Die schaal rust precies op een van de kolommen van de dakconstructie. Tegen de pergola – die eveneens op kolommen leunt – klimmen een Wisteria sinensis en drie soorten Clematis: ‘Madame le Coultre’, ‘Miss Bateman’ en de sterk groeiende zomerbloeier C. vitalba. ‘De laatste vormt in de herfst decoratieve zaadpluizen.’ Al met al is er sprake van een onderhoudsarme tuin – ‘dat wilde de eigenaresse graag aangezien ze geregeld weg is’ – waarbij de beregening computergestuurd is. Onkruid wieden is een aandachtspunt, omdat schoffelen vanwege het substraat niet mogelijk is.
Sedum werd aangebracht in de vorm van matten, opgebouwd met een mix aan soorten. Kant-en-klaar gekweekt en speciaal op verzoek van de tuineigenaresse samengesteld zonder geelbloeiers. Wel zijn het stuk voor stuk soorten die droogte weerstaan. Zo groeien er onder andere de vroeg in de zomer bloeiende witte S. album ‘Coral Carpet’ (met blad dat in de winter roodachtig verkleurt) en de zomerbloeiende roze S. spurium met de cultivar ‘Purperteppich’, die roodachtig blad heeft. ‘Het is een mix in bloem- en bladkleuren. Ook de bloeiperiodes wisselen, samen met het wintergroene blad speelt deze bodembedekking daardoor jaarrond een belangrijke rol.’ Sedum is een ideale plant voor daktuinen, maar vraagt zeker wat aandacht. ‘Bemesting is nodig om de planten goed op kleur te houden. We gebruiken langwerkende meststoffen van Ecostyle, Myco-Sedum. Dat is een duurzaam product, daar hechten we waarde aan.’ Ook vochtgebrek is een aandachtspunt. ‘Bij teveel droogte kleuren de bladeren vaalrood.’
De sedummatten liggen op de laagste plekken, op een dunne laag substraat, ook weer om het gewicht zoveel mogelijk te beperken. In de hogere plantdelen groeien vaste planten als Salvia nemorosa ‘Ost-Friesland’, Echinacea pur- purea ‘Magnus’ en enkele grassen. Tussendoor schieten de hoge bloemstengels van Verbena bonariensis de lucht in. Voor heesters en bomen was er weinig ruimte. ‘Een boom met kluit en wortels weegt al gauw circa 600-700 kilo.’ De meest opvallende heester is een Cornus florida in een platte schaal. Die schaal rust precies op een van de kolommen van de dakconstructie. Tegen de pergola – die eveneens op kolommen leunt – klimmen een Wisteria sinensis en drie soorten Clematis: ‘Madame le Coultre’, ‘Miss Bateman’ en de sterk groeiende zomerbloeier C. vitalba. ‘De laatste vormt in de herfst decoratieve zaadpluizen.’ Al met al is er sprake van een onderhoudsarme tuin – ‘dat wilde de eigenaresse graag aangezien ze geregeld weg is’ – waarbij de beregening computergestuurd is. Onkruid wieden is een aandachtspunt, omdat schoffelen vanwege het substraat niet mogelijk is.
Brandgangen en muren
Het ontwerp van de daktuin had specifieke aandachtspunten. Zo moesten de verschillende brandtrappen te allen tijde op een eenvoudige manier te bereiken zijn. De hoofdpaden van de tuin, waar fijn Ardenner split op ligt, lopen richting die brandtrappen, maar versmallen naar het einde toe, ze verdwijnen als het ware. ‘De nadruk ligt nu op wat zich binnenin de tuin bevindt. Je loopt nu door de tuin zonder afleiding van die vluchtroutes.’
Ander aandachtspunt was de onrust van de vele muren, muren met verschillende uitstralingen, in verschillende hoogtes en voorzien van ramen en deuren in verschillende maten. Wegwerken waar het kon, was de opdracht. Dat gebeurde met beuken- en bamboehagen (Phyllostachys aurea) in grote langwerpige bakken met daarin druppelslangen voor watertoevoer. Ook die hagen hebben wintersierwaarde en zorgen, samen met de Cornus florida, voor de benodigde hoogte. De veelal lichtgewicht polyester bakken zijn tegen de muren en langs de randen geplaatst. ‘Daar mag het gewicht hoger zijn omdat er meer verticale ondersteuning is.’
Aan een nog nieuw ogende grensmuur hangen kleine plantenbakken. ‘Daar wilden we het oog naar toe trekken. Die kleine bakken dienen als focuspunt, als afleiders ook van het rommelige samenspel van daken dat je ziet als je naar boven kijkt.’ De kleine bakken zijn gevuld met substraat waarin de wintergroene Carex morrowii ‘Variegata’ groeit. Uiteraard werd tijdens het ontwerpen ook rekening gehou- den met het zicht op de vijftiende-eeuwse Grote Kerk van Breda. Vanuit de tuin vormt dit een belangrijke zichtlijn, zeker ook in de avonduren wanneer de toren fraai verlicht wordt. Overigens zorgt ook de verlichting in de tuin zelf voor sfeer tijdens de donkere uren. Zo hangen onder de twee kleine muurbakken zogenaamde ‘downlighters’. Door deze verlichting lijkt het tijdens de donkere uren alsof die bakken zweven.
Nu de daktuin na drie jaar behoorlijk volgroeid is, lijkt hij op het eerste gezicht een doorsneetuin. Verschil is uiteraard de hoogte waarop de tuin gelegen is. ‘Dat brengt met zich mee dat een daktuin altijd wat duurder in aanleg is, met name vanwege het verticale transport. Laat de constructie van een dak het toe, dan kun je met een hijskraan zware vrachten over een huis tillen. Hier kon dat niet en moest alles gedoseerd aangeleverd worden. Vlonderplanken en zakjes split gingen gewoon via de trap. Kraan of trap, beide opties zorgen voor een duurdere vierkantemeterprijs vergeleken met een tuin op de begane grond.’ Maar wat een weelde om op de eerste verdieping jaarrond van kleur te kunnen genieten."
Het ontwerp van de daktuin had specifieke aandachtspunten. Zo moesten de verschillende brandtrappen te allen tijde op een eenvoudige manier te bereiken zijn. De hoofdpaden van de tuin, waar fijn Ardenner split op ligt, lopen richting die brandtrappen, maar versmallen naar het einde toe, ze verdwijnen als het ware. ‘De nadruk ligt nu op wat zich binnenin de tuin bevindt. Je loopt nu door de tuin zonder afleiding van die vluchtroutes.’
Ander aandachtspunt was de onrust van de vele muren, muren met verschillende uitstralingen, in verschillende hoogtes en voorzien van ramen en deuren in verschillende maten. Wegwerken waar het kon, was de opdracht. Dat gebeurde met beuken- en bamboehagen (Phyllostachys aurea) in grote langwerpige bakken met daarin druppelslangen voor watertoevoer. Ook die hagen hebben wintersierwaarde en zorgen, samen met de Cornus florida, voor de benodigde hoogte. De veelal lichtgewicht polyester bakken zijn tegen de muren en langs de randen geplaatst. ‘Daar mag het gewicht hoger zijn omdat er meer verticale ondersteuning is.’
Aan een nog nieuw ogende grensmuur hangen kleine plantenbakken. ‘Daar wilden we het oog naar toe trekken. Die kleine bakken dienen als focuspunt, als afleiders ook van het rommelige samenspel van daken dat je ziet als je naar boven kijkt.’ De kleine bakken zijn gevuld met substraat waarin de wintergroene Carex morrowii ‘Variegata’ groeit. Uiteraard werd tijdens het ontwerpen ook rekening gehou- den met het zicht op de vijftiende-eeuwse Grote Kerk van Breda. Vanuit de tuin vormt dit een belangrijke zichtlijn, zeker ook in de avonduren wanneer de toren fraai verlicht wordt. Overigens zorgt ook de verlichting in de tuin zelf voor sfeer tijdens de donkere uren. Zo hangen onder de twee kleine muurbakken zogenaamde ‘downlighters’. Door deze verlichting lijkt het tijdens de donkere uren alsof die bakken zweven.
Nu de daktuin na drie jaar behoorlijk volgroeid is, lijkt hij op het eerste gezicht een doorsneetuin. Verschil is uiteraard de hoogte waarop de tuin gelegen is. ‘Dat brengt met zich mee dat een daktuin altijd wat duurder in aanleg is, met name vanwege het verticale transport. Laat de constructie van een dak het toe, dan kun je met een hijskraan zware vrachten over een huis tillen. Hier kon dat niet en moest alles gedoseerd aangeleverd worden. Vlonderplanken en zakjes split gingen gewoon via de trap. Kraan of trap, beide opties zorgen voor een duurdere vierkantemeterprijs vergeleken met een tuin op de begane grond.’ Maar wat een weelde om op de eerste verdieping jaarrond van kleur te kunnen genieten."